In 1949, physicist Giyas Umarov stood at the peak of Soviet science. He had just defended his dissertation, proposing a bold new limit on the neutrino’s mass — during a famous debate with future Nobel laureate Lev Landau.
Offered a prestigious position in Moscow, he said no.
He chose to return to Tashkent — to build something lasting.
☀️ The Trade-Off: Glory for Foundation
Personal Choice: He returned home to build a family, marrying Nabira Shamsiyeva — whose name, “Shams,” means “Sun,” a poetic symbol of his future work in solar energy.
Educational Mission: At that time, at Central Asian Polytechnic Institute had no professors able to teach advanced physics in Uzbek. Umarov filled that gap.
Umarov became a scientific architect:
1950s: Introduced university-level physics lectures in the Uzbek language at the Central Asian Polytechnic Institute.
1956: Established collaboration with the Joint Institute for Nuclear Research (Dubna, the “Soviet CERN”).
1963: Pivoted to solar energy research, founding the Heliophysics department and the journal Heliotechnika (Republished by Springer under the title Applied Solar Energy).
1970s: Initiated construction of the Large Solar Furnace (LSF) near Tashkent.
Umarov’s legacy is not a single equation — it is the creation of scientific capacity in a nation.
He chose to build institutions, nurture minds, and illuminate a path for future generations.
🎙️ Listen :
👉 How Giyas Umarov Brought Nuclear Physics and Solar Energy to Uzbekistan →
1949-yilda fizik Gʻiyos Umarov Sovet ilm-fanining eng markazida edi. U mashhur olim, bo‘lajak Nobel mukofoti sovrindori Lev Landau bilan bahs davomida neytrinoning massasiga yangi cheklov taklif qilgan dissertatsiyasini himoya qildi.
U Moskvada qolish taklifini rad etdi va Toshkentga qaytishni tanladi — mustahkam asos yaratish uchun.
☀️ Shon-shuhrat o‘rniga Asos
Shaxsiy tanlov: U o‘z vataniga qaytib, oila qurdi. Uning rafiqasi Nabira Shamsiyeva edi, “Shams” so‘zi “Quyosh” degani — bu keyingi hayotidagi quyosh energiyasi bo‘yicha ishlarga go‘zal ishora edi.
Ta’limiy vazifa: O‘sha paytda Markaziy Osiyo Politexnika Institutida murakkab fizika fanlarini o‘zbek tilida o‘qitadigan professorlar yo‘q edi. Umarov bu bo‘shliqni to‘ldirdi.
Umarov ilm-fanning me’moriga aylandi:
1950-yillar: Fizika ma’ruzalarini Markaziy Osiyo Politexnika Institutida o‘zbek tilida o‘qitishni yo‘lga qo‘ydi.
1963-yil: Quyosh energiyasiga e’tibor qaratib, Geliofizika bo'limni va Geliotexnika jurnalini asos soldi (Applied Solar Energy, Springer).
1970-yillar: Toshkent yaqinidagi Katta Quyosh Pechini qurish to‘g‘risida qaror qabul qilinishiga asosiy hissa qo‘shdi.
Gʻiyos Umarovning merosi — bu bitta tenglama emas, balki butun millatning ilmiy salohiyatini yaratishdir.
U institutlar qurdi, yosh avlodni tarbiyaladi va kelajak olimlariga va muhandislarga yo‘l ochdi.
🎙️ Tinglang (EN):
👉 How Giyas Umarov Brought Nuclear Physics and Solar Energy to Uzbekistan →
В 1949 году физик Гияс Умаров находился в центре советской науки. Он защитил диссертацию, предложив смелое ограничение на массу нейтрино — в ходе знаменитого научного спора с будущим лауреатом Нобелевской премии Львом Ландау.
Получив предложение остаться в Москве, он сказал «нет».
Он выбрал Ташкент — чтобы строить будущее.
☀️ Обмен: Слава на Фундамент
Личное: Он вернулся домой, чтобы создать семью, женившись на Набире Шамсиевой, чьё имя — «Шамс» — означает «Солнце», символически предвосхищая его будущие работы в области солнечной энергии.
Образовательное: В то время в Среднеазиатском политехническом институте не было профессоров, способных читать лекции по физике на узбекском языке. Умаров стал первым, кто сделал это.
Умаров стал архитектором науки:
1950-е: Ввел преподавание университетского курса физики на узбекском языке в СазПИ — главной кузнице инженерно-технической интеллигенции региона.
1956: Организовал сотрудничество с Объединённым институтом ядерных исследований (ОИЯИ, Дубна).
1963: Повернулся к солнечной энергии, основал отдел гелиофизики и журнал «Гелиотехника» (переиздается Springer: Applied Solar Energy).
1970-е: Инициировал строительство Большой солнечной печи под Ташкентом.
Наследие Гияса Умарова — не одно открытие, а создание научного потенциала страны.
Он посвятил жизнь строительству институтов, воспитанию учеников и формированию будущего научного сообщества.
🎙️ Слушать:
👉 Как Гияс Умаров связал Узбекистан с ядерной физикой и солнечной энергией→
Примечания к подкасту:
Спор о массе нейтрино возник на предзащите в отделе руководимом Львом Ландау
Работа под руководством И.Курчатова по термоядерному направлению происходила во второй половине 1950-х
Монографии:
Абдуразаков А., Громов К. Я., Умаров Г. Я.
Бета-спектрографы с постоянными магнитами. — Ташкент: ФАН, 1970.
Умаров Г. Я.
Беруни, Коперник и современная наука. — Ташкент: ФАН, 1973.
Умаров Г. Я., Ершов А. А.
Солнечная энергетика. — Москва: Знание, 1974.
Умаров Г. Я., Раббимов Р. Т., Авезов Р. Р. и др.
Использование низкопотенциальных солнечных установок. — Ташкент: ФАН, 1976.
Захидов Р. А., Умаров Г. Я., Вайнер А. А.
Теория и расчёт гелиотехнических концентрирующих систем. — Ташкент: ФАН, 1977.